DON BOBORE E-I SU CANE

 

DI

FRANCESCHINO SATTA

 

kima

Don Bobore, semper bene bestìu e barbifattu, fit unu bell’omine.

Artu, iscarrainzu ma forte e sanu.Non fit prus unu pizzinnu ( haiat… una chimbantina ’e annos) , ma s’edade si la manteniat bene. Fit bachianu, riccu e meda cresiasticu. A sas dies notas fachiat sa comunione. Tottu sa bidda lu bantabat. Sas biùdas l’adoraban : naban chi fit unu tesoro.

Una borta, in su caminu, duos zòvanos fin pro si piccare a istoccadas; che suprit issu e los piccat ambos a iscavanadas, abbirgunzindelos in mesu a canta zente b’haiat. Lampu ! Don Bobore non fit solu bellu e forte, ma fit peri corazosu.

« Omines gai bi nd’hat pacos ! », nabat sa zente. No haiat bissios : non pippabat, non zoccabat a cartas. Una tassichedda ’e binu si la bibiat cando fachiat battizos, e nde fachiat medas : lu chircaban ca fit una pessone distinta, non pro su dinare o pro sos regalos. Una borta, cada tantu, li capitabat de jocare a sa murra, gai, pro cumpiacher, non pro bissiu.

Cando podiat fachiat operas bonas. Ah, raju! Cussu l’haiat! In pacas paragulas fit un’omine comente si toccat.

Don Bobore haiat unu bellu cane. Fidele si nabat. Unu cane mannu chi pariat unu lupu.

"Ah , balla!, si bantabat nande fattu fattu, "Su cane meu est una prenda . Cumprendet tottu a s’arziada ’e s’ocru . Li mancat solu sa paragula.".

Una die , in nd’unu cojubiu, prima ’e secare sa torta, l’invitan a faveddare, a dare sos augurios a sos isposos nobos, ca issu, don Bobore, fit una pessone ischìa . Ah, no istat in contos. Si pesat rizzu, si dat un’ acconzadedda a sa grobbatta, iscudet una craschiadedda e cominzat : "Pizzinnos, trattaebos bene, ca sa bida est una furriada ’e manu . E trattae bene peri sos animales, e-i sos canes prus e prus, ca issos sun sos beros amicos fideles de s’omine. Una roba ’e furca, unu zertu Milianu , chi nde li connoschiat sas trassas, li narat :

"Don Bobò, su cane chi hat bostè, aite non l’imbiat a Casteddu?".

"Proite? Pro si che bocare sos ocros?".

"No,no, it’est nande?! In Casteddu b’hat un’iscola inube sos canes imparan a faveddare."

"E bae! Favilarju! Non bi credo!".

"Eppuru est gai- sichit Milianu – Bostè ischit chi dego favulas non nde naro, e ischit c’hapo semper fattu su dovere meu. Commo, si bi cheret creder, bi credat, si nono facat su chi cheret.".

E si candat. Sa notte , don Bobore, non resessit a tancar’ocru.

"Chi bi siat? Chi non bi siat cuss’iscola?, si pessabat. "E si b’est abberu? Dego bi provo…".

S’incras manzanu chircat a Milianu e, a pustis de tantu, l’accatat e li narat : "Si est beru su ch’has nau, custu sero andas a Casteddu chin su cane. Hapo a bier su chi faches.Ti do tottu su dinare chi ti serbit. Abbarra tranchillu. Chentu iscudos a ti la fachen?"

"Eh!, bostè puru!, rispondet Milianu, "Bastan chimbanta!".

"No no!Chentu! Andan bene chentu. Grassias a Deus su dinare non mi mancat".

Su sero, chin sa buzzacca prena ’e iscudos, Milianu piccat su cane e partit. Arribau a Casteddu si bendet s’animale pro pacos soddos ( ca nd’haiat dolu a l’ucchidere), si la passizat, si chenat e si che corcat. S’incras manzanu est torra in bidda. Don Bobore l’est isettande in s’istassione, pessamentosu. Milianu s’accurziat :

"Don Bobò, su cane l’han porrogau a sa moda issoro : hat rispostu a tottu sas dimandas e l’han peri postu in su primu bancu.M’han nau chi est meda abbistu e dego los hapo crèttios.".

"Ah, cantu mi fachet piachere!"

"Si bostè bi fit istau ,haiat bidu sa festa che l’han fattu sos atteros canes. Ite li naro : una cosa ’e non creder".

Don Bobore s’abbrazzat a Milianu, si lu basat chin sos ocros iffustos de làcrimas, nandeli : "Chi Deus ti lu pachet, frade caru".

A pustis de unu mese, Milianu, ispesau ’e tottu, partit a Casteddu. Si l’ispassiat e torrat derettu a bidda.

"Don Bobò…", li nat appenas ghirau, "Fidele est cuminzande a cantare bellas cantoneddas :est una meraviza ! Si l’ intendet, li fachet piachere. Su direttore m’hat nau a torrare a che lu picare fra una chida.".

Don Bobore fit in su mundu ’e sos sonnios L i pariat de haer accattau sa bera felizidade. Da-e sa cuntentesa non resessiat prus a facher nudda. Contabat sas oras . Sos minutos. Appustis de tantu suffrire, arribat sa die fadada. Milianu partit e, s’incras manzanu, est torra in bidda . Falat da-e su trenu, caminat abbellu abbellu, chin sos coddos falaos comente una pessone sorta da-e su dolore, e si firmat in dainnantis de don Bobore, chi fit inibe, isettande .

"It’has?! E-i su cane ? , li pedit derettu don Bobore, biendelu gai pistichinzosu.

"Su cane…",rispondet Milianu time-time, chin sa boche ’e su prantu, "su cane…l’hapo mortu!".

"Comente?! Has mortu su cane? Dialu sa porporella chi t’hat fattu! Bruttu fizu ’e bona mama!".

L’agganzat chin ambas manos a su collette ’e sa zanchetta e sichit : "Bruttu runzosu chi non ses atteru! Custa mi la pacas, miserabile!". Milianu l’iscudet un’iscuzzinada ’e coddos, pro si liberare da-e s’istrinta chi lu fit affocande, e zubilat :

"Bostè , però, no ischit ite m’hat nau!!".

"E ite t’hat nau?! Su Credo cantau chi ti nian! Risponde, cane ’e isterju! Ite t’hat nau?!".

"Appenas m’hat bidu m’hat muttìu a una banda e…"

"Rispettosu, bidu has?".

"Rispettosu èja, però mi lasset narrer! M’hat muttìu a una banda e, a s’iscusiu m’hat nau : - Su mere galu si l’intendet chin sa teracca?".

"Su dialu sa sorte chi l’hat fattu!! Istrippile ’e Zudas! Has fattu bene a l’ucchidere. Ruffianos in dommo non nde cherjo!".

E gai, don Bobore, si piccat a Milianu a sa brazzette, li dat un’attera junta ’e iscudos e li nat :

"Mi raccumando, non ti nde boches chin nemmos!".

Disegno di Cristina

 

AMMENTOS DE PIZZINNIA

a destra Franceschino da bambino

SA PRIMA SIGARETTA

di

FRANCESCHINO SATTA

 

Haio nobe o dech’annos, e non pesabo prus de un’anzone berrile, cando bolabo da-e unu bichinau a s’atteru, currende su cabannu ’e canna.

Tando fippo abberu in su mundu ’e sos sonnios . Su sole, in su chelu, essiat solu pro mene. Sos nidos d’incurbiajola fin tottu sos meos. E-i sas meas fin sas percas e-i sas concheddas de « Sa ’e Sulis ». Sa dommo mi pariat una presone. Sos libros de iscola, sa cara ’e su zùiche. E fin propriu sos libros chi m’abbelenaban s’anima. Babbu e mama mi fin semper

supra : "Franzischinu, picca su libru. Istudia!". A mimme cussas paragulas mi fachian essire s’attudda. "Possibile", nabo, "chi custa zente non cumprendat nudda". E lo dassabo cantare. Est beru chi fattu fattu mi drinnian su paneri, ma est beru peri chi dego mi nd’affuttìa.

Su tempus haio battor o chimbe tiralasticos, bullinos, e una cassettedda prena ’e buttones bintos a bardòfula. Haio unu bellu tramallette de bellas mazineddas "Luigi Viola, Firenze". A bollas ammentaes? Costaban tres soddos s’una, e las daban paris chin d’unu ziculatte "Perugina", Fin fotografias beras, minoreddas, ma beras, de jocadores a fùbalu, de pùziles, de curridores in brizichetta e in automobile. A mimme cussas mazineddas mi fachian dischissiare. Pro cussu fippo semper a forroccu, compudande cadassos e buzzacas pro buscare sos tres soddos chi serbian pro nde comporare una. Ah, zertu!, tando su dinare balìat!

Una die, mama, a pustipranzu, mi dassat andare a s’abba, a "Ubisti", a una funtana chi b’haiat accurzu a bidda, chin duos companzos de bichinau. Andare a s’abba, a campagna, in istìu, chin su permissu ’e mama : non mi pariat beru! Camina camina,incuminzamus a negossiare . "Dego, nat Piero,cando so’ mannu, mi faco "pilota".

"E dego- rispondet Gonariu – mi faco marinaiu".

Dego m’abbarro a sa muda. No ischìa galu ite mi podìa facher.

Piero , però, mi dimandat :

" E tue, Franzischì , ite ti faches?".

"Mah! No l’isco mancu dego- li rispondo- Boh!".

Piero e Gonariu si ponen a ridere :

"Zessu! –nat Piero – No ischit mancu ite si fachet a mannu!".

Gonariu, chi fit prus isprubicosu, mi nat :

" Nara, tue, ite ti faches, bandìu o carabineri? Bandìu, beru?! Ca , cante e cante , grista ’e carabineri no nde juches!".

Mi l’annotto bene bene in cara , comente chi lu sere irfidande a gherrare a s’istrumpa e, guasi jubilande, li naro:

" A bandìu t’has a facher tue; dego mi faco…a duttore!".

"Ma cale duttore!- jubilat Piero - si ses s’urtimu ’e s’iscola!".

"S’urtimu ses tue! – li rispondo offesu – E poi, sos duttores, cando fin minores, sos primos de s’iscola fini?!".

E gai, a negossiu, ch’arribamu a sa funtana. Inibe nos labamus, bibimus, prenamus sas broccas, cantamus, ridimus, nos ponimus a zocare. A una zert’ora- podian esser sas tres e mesa pro sas battor – nos ponimus sa brocchitta a coddu, e incominzamus a ghirare. Abbellu abbellu – ca su caminu fit in pettorru e- sa brocca fit prena- ch’arribamus a su dominariu ’e Daddi, accurzu a s’istassione, tra "Sa ’e Sulis" e "Sa ’e Jubanne Mele".

Istraccos, ponimus sa brocchitta in terra e nos pasamus, imbaraos a unu mureddu. Piero da-e sa buzzacca nche bocat unu pacchetto ’e sigarettas "popolares", guasi prenu. Nde dat una a Gonariu e nde porrit una a mimme:

-Le!Pippa!

Dego l’ispingo sa manu:

-No! No nde cherjo! Pippatila tue. Dego no isco pippare!

In cuche si nche cherian! Incominzan a mi piccare in ziru nàndemi chi no ischìa facher nudda. Tando, pro mi difender, pro lis facher bier chi non fit comente naban issos, li naro a Piero:

-Dami sa sigaretta! Nàrami comente si fachet!

Piero mi dat una sigaretta e allughet unu luminu:

-Commo tira. Ingurti su fummu, ma no a s’istomacu no!, a pettorras, comente chi siat àghera.

Iscudo una tirada, duas , tres : una in fattu ’e s’attera.

-Has bidu! Est fazile! Has imparau derettu !

Ma dego non comprendia prus nudda. Sa tuppa ’e rubu chi juchia a cara a ube fippo settiu, cominzat a zirare. Sa boche ’e Piero pariat chi mi nche beniat da-e innedda : a oricras mi nch’ arribabat debile debile. Su trenu chi bi fit in s’istassione lu bidìa a brente a susu, chin sos binarios e-i su terrinu supra ’e sas rodas. Dego credìa chi fippo zirande comente una forriarjola. E comente una forriarjola ziraban sas nues de su chelu. A unu zertu puntu non bio e non cumprendo prus nudda. Sos cumpanzos, Piero e Gonariu, han tìmiu, e si nche sun fughios. Dego so abbarrau gai, settiu, imbarau a su mureddu, chin sa brocchitta in costazos, dirmajau, chene cunsentire…no isco cantu… forzis unu quartu ’e ora.

Abbellu abbellu so’ torrau in trassa. M’intendo istraccu, debile , addozau, sidìu.Ponzo sa brocchitta supra ’e su mureddu e bibo azicu ’e abba. Istasìu che poleddu , ch’arribo a sa pratta ’e Faustu Are. Tranchillos che Pasca, sèttios in s’istradedda chi b’est comente rucramus pro andare a via Roma, bi fin Piero e Gonariu. Appenas mi bien, mi jubilan:

-Galu bibu ses?

Dego, mesu ammulighinau, lis rispondo:

-E baze! Gai non si fachet! M’hazes dassau solu!

E issos, guasi paris:

-Nocche semus fughìos ca hamus tìmiu; però t’hamus isettau inoche. Hmus pessau : si sicche morit namus chi non fit chin nois, si imbezes torrat a bidda, jà colat inoche, e gai ghiramus paris.

E paris semus ghiraos, cuntentos, ridende, comente chi nudda seret suzzessu.

Sa pizzinnia est su frore galanu ’e sa bida, e che frore accoitat a si siccare…

 

 

SOS SETTE FOCHILES

UN’ISTORIA BERA CHI PARET UNU CONTU

di

FRANCESCHINO SATTA

Tra su "Ponte ’e ferru" e-i "Sa ’e Basile", a midade caminu, a cara a cara a ube bi fit su dazieddu ’e Santu Milianu, in "Sos arboreddos", pacos metros prima chi s’istradone rucret pro andare a sas roccas de "Cudinattas", b’hat una corte, sa corte ’e "Sos sette fochiles".

Pro ischire ite b’hat in intro, non b’hat bisonzu ’e aperrer su portale… ca non bi nd’hat. Forzis sos pizzinnos cando l’han bidu a cantos e malefraganau, nche l’han tirau pro inchender su focu ’e Sant’Antoni chi fachian in cussu bichinau. Su fattu istat, chi commo, imbaraos a sa barandilla che b’est in cussu trettu, da-e ube si nche biet "Cuccu baju", "Fossu loroddu" e, innedda – cominzande da-e dresta- "Sa tanca manna", sos pittos de Zennarzentu, sos montes de Uliana, sa sedda ’e "Sant’Unofre" e-i su Monte ’e Nugoro, fippo nande, da-e sa barandilla podimus bier, bella che sole , o mezus. brutta che muntonarju, sa corte ’e "Sos sette fochiles". Papiru, bottes, ampullas, marmaruzza e pistiddori, paret chi apan azzapau su locu issoro. Muros ruttos, copertas istasias, jannitas e bentaneddas puppughinadas da-e s’astragu e da-e su sole, aperin su coro a chie hat connottu "Sos sette fochiles" tantos annos fachet, cando a sos massajos l’andabat su fracu ’e su sudore, brassamu ’e sa zente povera.Non deppimus annottare cussa corte comente una cosa calesisiat. La deppimus annottare chin sos ocros de s’ammentu, chin sos ocros de s’affettu chi naschit da-e sas cosas galanas, da-e sas cosas chi hamus semper cherfiu bene. Tando nos paret unu paradisu, unu mundu meravillosu. Si istamus bene attentos bidimus unu tempus riccu de sonnios e de isperas, colorios de appunzios de risu, animau ’e penas suffertas chin amore e dinnidade.Cussu parmu ’e terrinu fit semper nettu, nettu che-i s’oro. E-i sas dommittas , semper tunicadas a friscu, bassas e grassiosas, parian pizzinnas a manu tenta, prontas a cuminzare su ballu tundu. Sos frores de sas pasteras, inghiriaos de predusimula e de frabbica, daban su mattessi sensu ’e alligria e de cuffurtu chi dan sas istellas in nd’una notte serena.

Commo, chin sa boche ’e su coro, bos cherjo contare s’istoria ’e sos massarjos ch’istaban in cussa corte, chi est s’istoria de tottu sos massarjos. Cada manzanu, a s’impuddile , prima chi sa manu caente ’e su sole seret accasazau sa natura - comente una mama affettuosa si basat su fizicheddu appenas chi si nch’ischidat - sos massarjos si nche pesaban galu mesu addozaos, a sungher sos boes, a preparare sos adressos e, derettu , chin nd’unu "baze chin Deus!" de sas feminas, tuccaban in campagna.

E gai cominzaban su pettorru de una bida iffusta ’e lacrimas e pimpirinada de anneos e de amore; laccheddaos, prima, da-e s’impredau ’e sos caminos, appustis, da-e sa mimula de sos ribos e da-e su fruschiu ’e sas cannas, mai istraccas de ricamare sas agheras de chelu.

Sa campanna los isettabat a brazzos apertos. Chie deppiat narbonare, chie arare, marrare, pudare , mancari sa terra non seret istada semper bene porzedia. Ma issos non si perdian de animu. Gherraban contr’a sos bentos, a s’astragu, a sas pestes. Non timian mancu su focu ’e s’ifferru.Cherian chi sa terra lis seret dau su chi lis serbiat, pro chi sas famillias non seren mortas de sa gana. Non punnaban a diventare riccos; non podian. Lis bastabat su pacu, su nezessarieddu. Semper tranchillos, sicuros, ca ischian chi in dommo issoro b’haiat zente chi precabat, chi ischiat precare. E mannos e minores rasaban in milli modos diversos. Chie lababat su tridicu, chie sos pannos, chie bocabat s’abba da-e su puttu. chie preparabat su manicu, chie puliat sas cuchinas e-i sos apposentos, chie mundabat sas lozas e-i sa corte, chie abbabat sos frores de sas pasteras, chie approvendabat sos mannales e-i sas crapas mannalittas, e chie inturtabat su ghilinzone pro sas puddas. E-i custas fainas fin sas naccaras de una bida sufferta, chi arziaban derettu a su chelu, e Deus las azzettabat ca ischiat chi fin sinzeras che-i su risittu galanu ’e sa zente povera. E-i sos crios jocaban. Jocaban chin ossicheddos de pessiche, chin mazzineddas de iscatulas de luminos, a bardofula, a luna monta, a cuba-cuba, a tene-tene. Ubbidientes cando los mandaban a facher carchi imperju. Fit s’iscusa ’e currer su cabaddu ’e canna. Appenas si ch’intrabat su sole, cada unu in dommo sua. Mamas e fizos , mannos e minores, isettaban. Isettaban a oricras paradas su traccheddu ’e sos carros. E-i sos carros , istraccos, ch’arribaban. Sos massarjos no istaban in contos. Un’ocrada a sas feminas e a sas criaduras, e irjunghian. Abbaban e approvendaban sos boes. Ligaban sos canes. Rimunian sos trastos. Irgarrigaban sa cottichina o sa linna e che la ponian in su babbizone. Pro sos pizzinnos juchian semper carchi cosa ’e nobu: una ferula, una frunzitta pro turbare su cabaddu ’e sos sonnios e, cando fit su tempus, tres piras camusinas, pacas ficos, una junta ’e mendula, una camba ’e murta. E si sedian in s’istradedda pro irmartire sas penas e-i su sudore. A su toccu ’e "S’Ave Maria", sas feminas, a murmuttu, naban "S’Anzelu Domini". Sos omines si fachian su sinzale ’e sa ruche. A una zert’ora sa chena fit pronta. "Chie est lestru manicande , est lestru fachende", naban sos anticos. E gai fachian issos, umiles eroes de sa terra semper sidia, bisonzosa de cunzaos d’affettu e de cussorjas d’amistade. Deche minutos e, "pro sas animas siat", ch’haian tottus chenau. Sos minores a su lettu : si depian pasare ca depian creschere. Sos mannos a fora, a sa corte, haian unu muntone de cosas de si narrer. Brullaban, ridian, naban favulas. E si bi l’haian, si bibian carchi tassichedda ’e binu. Faveddaban de carros, de jibos, de araos, de cumpanzos, de binzas, de annadas bonas e de annadas malas, de pestes e de berbos. Sos bezzos , fattu fattu , iscudian sentenzias chi parian essias da-e sa Bibbia. Ma no istentaban. Un’ oretta e a su lettu: a sonniare, ninnìaos da-e su cantu ’e sas chicheras e da-e sos grillos de "Cudinattas" e de "Cuccu baju"; a sonniare prados e baddes in colore ’e oro, ziros prenos de ozu ghermanu, laccos de lardu, piras de pane carasau, punzos de casu, sacchettas de fava e de patata, cropos de sartiza. E gai, custa zente, ricca solu de sentimentos galanos, isettabat sa die bona. Isettabat sa die bona, comente sas criaduras , a s’incunza, isettaban una paja de iscarpittas e de patalonaddos de frustaniu. A sa fine ’e capidanne, cando s’attonzu , modde de lentore, intinghiat s’aghina e-i sas fozas de sa bide chin sos colores prus bellos de s’arcu ’e chelu, sos massajos parian torraos a pizzinnos,rimunian sos gamasinos, lababan sas zerdas e-i sos carros, sas cupas, sos tinos e-i sas supressas , arrodaban fortiches e lesorjas, incuminzaban a ponnere a banda corbulas e pischeddos , ca si fit accurziande sa die de sa binnenna. Sas feminas abbarraban a moricu da-e una chida prima. Depian preparare su pane modde, sos maccarrones cravaos, sa petta. Su binu l’isseperaban sos omines. E-i sas fainas cherian fattas. Sa die ’e sa binnenna non fit una die calesisiat. Non fit solu s’incunza ’e s’achina. Si nde fachian paca, si nd’importaban. Tottus cherian facher festa. Cherian accasazare sos Santos. Si los cherian ingrassiare. Fit sa concrusione e su prinzipiu de un’annu. De un’annu ’e trabballu. Sa campanna , sa die, pariat una badde meravillosa in ube si crumpiat s’opera prus grassiosa ’e su mundu, in d’una pintura chichelada de animas galanas, sutta ’e su chelu prus biaittu ’e sa terra. Canticos de groria, gosos, muttos bolaban paris chin sos pilios de sos puzones rasande sònnios e promissas d’amore. Sa die ’e "Sa Purissima", s’otto ’e Nadale, fit festa manna; ucchidian sos porcos. Tottus haian ite facher. Da-e cando incuminzabat a essire su fracu ’e s’uscradina, sa crialla ingurtiat salibedda. Isettabat unu cantu ’e coa, e cheriat assazare su ficadu crudu, caente che latte. Sa festa durabat tottu sa die, e tottu sa die sa crialla e-i sos mannos istaban a gramuzu. Peri pro su poveru , chi in iberru si permittit de bibere abba frisca, b’hat cerchi die bona.

In su mese ’e maju - candu su beranu ridiat chin sos cantos de sos puzones, e-i sas baddes e-i sos prados fin pintos de frores de cada casta- sos massajos, tottus, babbos, fizos e nepodes, a galabera, andaban a sa professione ’e Santu Sidore, de su Santu issoro. E-i sos boes, chin milli sonazos, fin mudaos chin coronas de frores de matricusia, de ghiriellee de proinca ; de nastros, de froccos e de ispicas ingranias. E in mesu a su jubale, sa mazzinedda e-i sa pandera ’e su Santu, bene postas, pro chi tottus seren ischiu, chi issos, sos massajos, fin sos unicos a connoscher sos segretos, e-i sas peleas de s’arte prus bella ’e su mundu, chi Santu Sidore hat istimau chin tottu su coro.In tribulas, pro una dechina ’e dies, "Sa Corte" fit bodia. Non b’haiat anima biba. Depian messare, arjolare, tribulare e bentulare. Non fit una cosa ’e nudda. Fin dies de sacrifiziu. Ma fin cuntentos, ca, appustis de tanta cuntierra, bidian coronau de grassia ’e Deus su trabballu issoro. Tottu custu suzzediat cando sa madriche ’e su pane, de su bellu pan carasau, juchiat lacrimas d’affettu e guttias de sudore.

 

MARIA PETTENA

In sas oras prus caentes de s’istiu, a cama ’e sole, cando sas agheras si ponen a ballare, Maria Pettena est in fattu ’e sos caminos, o alas alas, accurzu a bidda , in chirca de cussos pizzinnos disubbidientes chi non cheren abbarrare in dommo issoro. Maria Pettena est una femina leza, bezza, ispilurtìa.Juchet sa bucca manna, sos ocros zicchidosos, sas dentes nigheddas chei su piche. Issa est semper in chirca ’e pizzinnos , pro si che los manicare. Pro cussu sas mamas los abertin jubilande : "Abbarrae in intro! in foras b’est Maria Pettena!". Issos, ubbidientes, abbarran in dommo issoro…

Maria Pettena vista da Luciana

 

 

SERBADORE PIRISI

 

In Nugoro, in Sardigna e in Continente, connoschen a Sarbadore Pirisi.Ischin chi’ est e comente pintat.Pro cussu custas paragulas dian parrer inutiles; ma creo chi gai non siat, ca sos criticos chi han chircau ’e legher in s’anima sua, forsis carchi cosa nche l’han dimenticada, o non l’han ischia chircare. A parrer meu si nche sun irmenticaos de narrer comente hat imparau a connoscher sas tonalidades de sos barios colores.

E forsis no ischin chi, cussos colores, Serbadore nche los juchet inintro ’e s’anima da-e creatura, da-e cando, pizzinnu, in beranu si piccabat sos birdes pro andare a cucuja, sonniande pinzellos de oro, telas d’amore e nidos d’incantu. Da-e cando andabat a impojare connoschet su grogo ’e su seghede, sos biaittos de s’abba ’e sos ribos, tintas de birdes d’uliba e de umbras de ferulas semper tetteras,e de ghirielles ammulighinaos.

Tando, propriu tando,si nch’est abbizau ch’intro ’e su coro juchiat aggroddada s’arte ’e sa pintura. Pro cussu, in capidanne, s’incantabat annottande unu burdone ’e achina prenu ’e luche divina, o una foza ’e bide manzada a ruiu. E chircabat de nd’istudiare sas isfumaduras, sos ricamos segretos de su sole, trattenende su respiru. Haiat doichi o treich’annos cando chin su babbu, su biadu ’e ziu Zoseppe, "grande" operaju, andabat a pede, su manzanu, a "Milianu", pro respirare azicu ’e s’aghera sana e pro si biber una junta ’e abba frisca. E da-e tando hat imparau, affusau,quasi ammulighinau da-e su cantu ’e sos puzones e da-e sa mimula ’e sos ribos, a manuzare su lapis e-i su pinzellu, galu reberdes a s’accasazu timorosu de una creadura innossente . Hat imparau a pintare montes chi toccan sa luna e baddes frorias de attandas de focu e mariposas accasazadas da-e su nuscu ’e sos frores. E gai, abellu abellu, s’est postu a imbentare còdules e nues e a currer chin cabaddos alaos, tra sonnios galanos e attitos armoniosos d’antica cuntierras. Ispintu da-e sa forza divina hat imparau a pintare sa luche ’e su sole , su risittu ’e sa mama e-i sas lacrimas de Nostra Sennora. Sos ninnicheddos de Serbadore Pirisi, unu prus belle ’e s’atteru, s’assimizan a totu sos pizzinnos de su mundu, a nepodeddos, a fizicheddos nostros, e paret chi da-e unu mamentu a s’atteru cherjan faveddare su limbazu nostru, e non ca est sa limba ’e Bustianu Satta e de Raffaele Calamida, e de cuddu ziu chi hat rucrau sa bida tunniande e frinucande in fattu ‘e sas cussorjas anzenas, ma ca est su limbazu prus bellu ’e su mundu. Serbadore Pirisi est naschiu pintande. Comente unu puzone naschit cantande. Sas operas suas juchen sa tratta de sa sufferenzia umana e de su cunfortu meritau chi illebiat su pensamentu a cosas meravizosas. Da-e una pessona boma, da-e unu beru artista non bi podian essire che cosas bellas. E nois ite li namus? Li namus solu: a largos annos!

dipinto di Salvatore Pirisi

 

S’ISTRADA

Tra "Sas Grassias" nobas e-i s’ispuntone ’e "Cortessusu", sichinde su pettorru quasi a canacosta de via Ferracciu – unu tempus via Longa – bi rucrat unu caminu chi curret lestru da-e "Pratta ’e Santu Jubanne" a sas domos de Faustu Are. Cussu caminu est via Roma. Nois nugoresos però li namus "S’Istrada", ca paret chi prima ’e facher sa presone chi ch’han ghettau, ube s’assoliaban domittas, cortes e carchi bella pratta, bi seret hapiu un’istrada, longa, larga e bene allisiada, badiada da una paja ’e chercos semper disizosos de accuntentare sa povera zente chi andabat in chirca ’e azicu ’e consolu. De istradas, sas giannas e-i sos portales de sa domos de Nugoro non nde fin in desizu, ca bi fin in totube. Ma si biet chi sa chi bi fit in via Roma depiat esser distinta, si est beru chi hat dau su lumen a tottu su bichinau . Depiat esser importante non solu pro sa mannaria, sa fattura e-i sa calidade ’e sa preda, ma peri pro su fattu chi l’hapan posta in d’unu trettu comodu a totu sa zente ch’istabat in cussu bichinau. In pacas paragulas, depiat esser un’istrada caentosa in iberru e frisca in istiu.

Su fattu istat chi cussu bichinau da-e tempos anticorios si nat "S’Istrada". E como sos bezzos la muttin galu gai, a dispettu de su bellu lumen importante chi sa zente ischia l’hat postu cando l’hat battizada chin totus sas regolas de leze.

Si mi lu permitties, como bos conto carchi cosa ’e cussu bichinau, ube mi so’ fattu mannu e ancudu. Haio battor annos cando da-e su nidu ’e "Santu Predu", ube so’ naschiu, nche so’ falau a sos zassos caentosos de "S’Aligurru",via Roma.

Tando, però, medas cosas fin diversas. Diversa fit sa zente, diversos sos caminos, sos modos de pessare. Tando Nugoro fit galu una biddichedda de pacas animas. E crediat in Deus. E comente puru! Como, manu manu chi zirat sa rosa ’e su tempus, chin su fusu untau ’e malissia, pistat che zizios totu su chi acatat in caminu, e chin sa frunza ’e benenu irfoettat sos sentimentos prus caros de sa bida. Progressu non semper cheret narrer zivilidade.

Fipo nande, nche so’ falau a sos zassos caentosos de "S’Aligurru".

Su tempus de sa pizzinnia est tempus de bolos. De bolos d’abile. Sas nues de su chelu pican sa forma chi cheren sas creaturas. Cannas, ferulas, iscraresias sun sas ricchillias, sun sas perelas chi sa campagna regalat a sos massajos e a sos pastores, a totu sos campagnolos, pro chi sos fizos incominzen a fravicare sonnios. Sonnios d’oro. E gai, iscurtu, chin sa candeledda ’e su muccu semper allutta, hapo imparau a currer su cabaddu ’e canna, da-e su contone ’e presone a "Sa ’e Jubanne Mele", o a sa "Pratta ’e Santu Jubanne".

Chie non ammentat chin affettu sos tempos de sa pizzinnia? Pro chi malos sian, sun tempus bellos ca juchen su sapore galanu ’e s’innossensia, e-i su profumu delicau ’e s’amore.

Piero, Ughetto, Gonariu, Bustianu, Franzischinu, Chicchinu e tantos ateros, fin sos meres de s’universu. Pro issos fit semper beranu. Bi fit semper su sole. Bàndidu, bellu, tottu issoro. Manu manu chi creschian , creschian sos sonnios. E creschiat s’amore pro sas cosas onestas, pro sas cosas galanas. Mi paret de bier galu a ziu Predu Lana, incue, in su contone ’e presone, a zarra chin ziu Zuanchinu Veracchi, chin ziu Milianu Zua e chin ziu Uria , faveddande de carros, de jubos, de cabaddos, de cunzaos, de annadas bonas e de incunzas de gana. Fit unu piachere a los intendere. Zertu! Est beru chi fin quasi totus analfabetas, ma ischian su chi naban. In s’arte insoro fin professores de universidade. Haian frequentau da-e creaturas sas iscolas de su traballu , de sas peleas, de su sudore, in sas forestas, in sas cussorjas, in sas percas ube s’arau colabat solu pro miraculu divinu. E ca su massaju cheriat chi seret colau, chin cuddos bellos jubittos, ubbidientes a sa boche ’e su mere. Sas dies notas a su contone ’e "S’Istrada" addopaban peri ziu Biasu Moro e ziu Bachiseddu Pintus. Babbu, ziu Franziscu Zerdanu e-i su frade, ziu Lenardu Ocreddu, non bi mancaban mai. Ziu Lenardu si sediat in sas iscalineddas de ziu Roffaelle Melone, a cantare a murmuttu poesias improvvisadas.

"Da-e corpus!", li naban sos amicos. E issu intantu sichiat a cantare a sa sola, fachendesi sas dimandas e dandesi sas rispostas. "Bene fattu!", li jubilabat calicunu. Ma issu, tranchillu, in brazzos de sa musa, sichiat comente chi su mundu seret istau totu suo. Cando fit sinzeru però fit balente cantu su mezus omime ’e bichinau. Male! Non si lassabat picare in ziru da-e nemmos! Anzis, sos ateros depian istare meda attenros- ca fit brulleri e roba ’e furca – pro non che rugher in carchi trassa mala. Comente da-e s’ispuntone ’e presone s’arziat a sa "Cudina", a manu

manca , b’haiat tres dommeddas chi fin una meravilla. Parian pintadas da-e un’inzienieri craparju, abituau a sas percas de su "Monte". Pro cussu che fin appirpirinadas supra ’e iscalinas e patieddos, chi parian domos de fadas. Ei sas fadas bi fin. Sa chi b’istabat in sa prima dommedda si nabat zia Tonia Busu ; sa chi fit a muru ’e mesu, zia Preduzza, s’atera, zia Rosa Boe. Su sero, in istiu, totas tres, settias in su patieddu prus artu, parian tres santas. Sas bichinas accudian a las intender ca fin unu mare ’e sapienzia. Semper prontas a dare bonos cunsizos a totus. Prus a zosso, sas domos de ziu Ocreddu. In intro, in cuchina , sa muzere , zia Zenia , una prenda ’e femina, semper frighende, abbattande, in faina . Haiat semper ite facher. Povera femina…pro si pasare tappulabat!

Ube commo b’est s’istancu, b’haiat una butteca ’e carzolaju ; azicu prus a dainantis, a manca, unu mastru ’e lamia, ziu Massazzi, a dresta, sa butteca ’e mastru Chessa, de su mastru ’e linna prus bonu ’e su mundu. Mastru Chessa, chimbant’annos fachet, fit bell’e bezzu : haiat una settantina ’e annos; ma traballabat chin forza e bona volontade, comente unu zovanu ’e leva. Fit unu bell’omine, semper bestiu ’e rusticu. Un’esempiu de sapienzia in cada cosa : siat in s’arte ’e mastru ’e linna, siat in s’arte de imparare sa zente a diventare sapia e onesta. Fit meda relizosu. Crediat in Deus. Cad’annu, a Pasca, preparabat su sepulcru ’e Santa Ruche. Zenìa ’e sepulcru! Fit semper su prus bellu de totus sas cresias de Nugoro! Su sero si leghiat una pazinedda ’e sa Bibbia. "Mi fachet bene!, nabat, "Est comente chi sia torrande a bier cosas suzzessas tantos seculos fachet, cando Deus, su mere ’e cada cosa, hat cominzau a facher su mundu!".

A s’atter’ala ’e su caminu, comente andamus a s’istassione bezza, sas domos de ziu Gabrielle Serra, e-i s’orticheddu postu a banda ’e palas, ube b’haiat una paja ’e murichessas chi haian sa bertude de facher sartiare mureddos e portales, cando in intro non b’haiat nemmos. Como in cuche, chi fit sa campagna chi si nabat "S’Aligurru", b’hat unu caminu, domos e palattos nobos. A muru ’e mesu a sas domos de ziu Gabrielle, su palatteddu de ziu Zizzitta Borghesi. Prus in goi, a cara a sa butteca ’e ziu Roffaelle, sa corte ’e Arzesa. Ah!, cussa fit sa corte nostra, sa corte de tottu sos pizzinnos de su bichinau. In cuche jocabamus a bardofula, a musa , a luna monta , a dominu, a bozza. Fit su rennu nostru. In cuche b’hamus prantu, risu, irgherremmiau. E hamus cominzau a sonniare, a fravicare casteddos de papiru, a imbentare tesoros e aschisorjos. In cuche Piero e Ughetto han incominzau a iscriver , chin su pensamentu, in sas pazinas mannas de su chelu, sos desizos abberaos solu a midade. Abberaos solu a midade ca ambos frades, pacos annos fachet, han depìu lassare custa cussorja pro andare pro semper a benerare, paris chin sos santos e-i sos anzelos de su chelu, sa bonidade divina coronada de isteddos e de amore profundu.

Argustos, puttos, carros, jubos fin s’anima ’e sa bidda. Sa cresiedda ’e Santa Ruche fit su coro chi sas dominicas palpitabat de canticos de gosu.

Como, cando colo in cussu bichinau, in "S’Istrada", pesso totu custu. Ma bio unu mundu diversu. E non m’isco ispiegare su motivu pro su cale sas cosas prus bellas si sun sorbende che nudda, a dispettu de sos bonos sentimentos de sa zente chi nos han fattu mannos e ancudos.

 

 

PIZZINNOS DE COMO

 

Franceschino e i suoi alunni

 

Pacas dies fachet, zirande a parte ’e manzanu , che so andau a finire a pratta ’e cresia. Settiu in sa "panchina" chi b’est sutta ’e un’arbore , bi fit su mastru ’e su carraleddu, signor Antoni, un’omine de una sessanttina ’e annos. Siccomente lu connosco meda bene e isco chi est una pessone de bona paragulas, mi sedo a costazu suo e chene timoria, attacco discursu. Faveddamus de tantas cosas, e tra unu discursu e-i s’ateru faveddamus peri de sa zoventude ’e como.

"Su ma’- li naro- ite nde nat de su mattemurru chi sun cumbinande sos zovanos de como? Non li paret chi che sian bortulande sa bagna? Annotet su zornale: Ragazzo drogato, Ragazzo arrestato, Giovane che…".

"L’hapo bidu! l’apo bidu! Pro caridade: non mi nde faveddas!".

Abbarat azicu pessamentosu , a pustis mi nat:

" Zertu però chi…", e si firmat.

"Chi ite?", li naro deo derettu.

"Chi sa gurpa no est tota issoro!"

"No est tota issoro? It’est nande? Brullande est?"

"No ! Non so brullande. Su discursu est troppu longu, caro Jubanne. Faveddamus de ateras cosas »   

« Boh boh ! Faveddamus de ateras cosas ! M’ucchidan si lu so cumprendende ».

"Ca no est fazile a cumprendere, caru Jubanne. Sa gurpa no est solu issoro. Est de totu sa soziedade. Est sa mea, sa tua, de totus… 

"Niat su chi cheret, ma deo non la pesso gai".

Pro una paja ’e minutos m’isto a sa muda, a pustis quasi pro l’urtare , pro lu facher arrennegare, li naro:

"E-i sos pizzinnos de sa iscolas elementares, como, comente sun, mezus o pejus?".

Issu si zirat a sa banda mea, m’annotat in cara e mi fissat in ocros , comente chi mi esseret cherfidu forrocare inintro ’e s’anima, e mi nat:

" Sos pizzinnos de como sun mezus de sos de prima. Tue non bi credes, eppuru est gai : sun mezus!"

"Mezus ? - li rispondo deo- Mi lu dimustret!".

Su mastru si dat una craschiadedda a sa gula e cominzat:

"Una borta – s’annu haia una terza "mista" ’e chimbantanobe pizzinnos- fachia iscola in d’un’auledda chi pariat un’aggorru ’e porcos. Sos pizzinnos sa die fin fachende unu problemeddu. A unu zertu puntu…unu fruschiat. Deo fippo meda zovanu e, timende chi sos pizzinnos mi che seren settios a cabaddu corona, fachia binta de essere seberu.

Fippo nande : unu pizzinnu fruschiat. Deo mi peso rizzu, de iscattu, jubilande: "Chi è stato?". Prima non mi rispondet nemmos. A pustis , quasi totu paris: "E’ stato Francesco, signor mae’!". Mutto su pizzinnu e lu brigo. Franziscu fit una creatura meda ispipilla. Unu chi non abbarrat unu mamenteddu firmu. Ma non fit malu… Non bi nd’hat pizzinnos malos. Fippo nande : lu mutto, lu brigo e forzis che l’hapo porriu peri carchi iscavanada. De mala manera che l’accumpanzo a daesecus de sa lavagna e li doe un’ispintichedda. Contentu ’e mene matessi pro haer fattu sa balentia, mi che torro a sa cadira mea - a su tronu - e faco binta ’e legher unu libru chi juchia in dainnantis. A pustis de unu pacu intendo comente unu piliu, un’istripittu, unu tirriu. Illebio sa conca e bio unu pizzinnu chin sa manu arziada. Credende chi cheriat dimandare de andare a su comudu, li jubilo: "Niente!Oggi in camerino non va nessuno!". Su pizzinnu si torrat a sedere. A pustis de unu pacu mi che lu bio torra rizzu e, chin boche treme-treme, mi nat:

"Non è stato Francesco a fischiare, sono stato io…".

"Caru Jubanne- sichit su mastru- podes pessare comente mi soe azzappau. Mutto sa creatura: "Matteo,li naro, vieni qui!". Su pizzinnu, abbellu abbellu e timende, s’accurziat a sa cattedra, li tocco sos cavaneddos biancos che-i sa tela : "Matteo, sei un ragazzo in gamba! Oggi mi hai fatto un regalo stupendo. Ragazzi come te ce ne sono pochi. Però , se tu l’avessi detto prima, mi avresti risparmiato questa gran brutta figura e questo torto ingiusto verso il tuo compagno. Adesso, come faccio con Francesco?". E zirandemi a sa banda ’e sa lavagna : "Francesco, vieni!". Franziscu si ch’ accurziat comente s’eroe irmenticau de un’istoria antica. Li picco ambas maneddas : " Mio caro Francesco, ti chiedo perdono. Vedi : è facile sbagliare. Ti do la mia parola : mi dispiace. Sono veramente addolorato di averti sgridato, di averti punito. Perdonami!". E nandeli gai chirco de m’abbrazzare cussa conchichedda mesu ispilurzia ; ma issu m’annotat bene in cara, e mi nat: " Non fa niente, signo mae’, tanto già sono un po’ cattivo". Chin custas paragulas mi cheriat sarbare, mi cheriat "giustificare". Baddu ite si nd’hat fattu de cuss’anima bona. De s’ateru hapo ischiu carchi cosa. Paret chi siat in Casteddu isposau e babbu felize."

"Pizzinnos bonos ambos, beru su ma’ ? »

« Bonos abberu. Ma su contu no est galu finiu. A pustis de pacos minutos

- fin galu fachende su problema - intendo comente unu sucuttu. Mi peso , mi ponzo a caminare e osserbo : Matteo fit pranghende. M’accurzio a su bancu suo. L’annotto su quadernu. Ambos fozos fin iffustos de lacrimas, manzaos de tinta. Fachende binta ’e nudda, li naro : "Non fa niente. La risposta scrivila nell’altra pagina, così eviti le macchie." Ma issu arziat sa conca, bella, luchida , totu amore e affettu e mi nat: " Signor mae’…mi ha perdonato davvero?". Si no hapu prantu sa die est ’istadu abberu unu miraculu…".

"Fachet abberu piachere a intender cosas goi. Ma pizzinnos de cussa casta, medas bi nd’hat?".

"Medas! Sende chi paret chi nono. Intè cust’atera… Una die , peri s’annu haia una terza- unu pizzinnu , Innassiu si nabat, benit a iscola chin sa mama. Sa mama mi s’accurziat derettu pro mi dimandare comente fit andande su fizu. Innassiu da-e su bancu jubilat: " Glielo dica ora a mia madre. Non mi lascia un momento in pace. Vuole che faccia tutto. A casa pare che ci sia soltanto io. Mie sorelle a fare le commissioni non ci vanno. Loro sono femmine. Devono rimanere a casa. Io, invece, devo andare dappertutto : devo studiare, fare le commissioni, andare in campagna a raccogliere le olive. L’altro giorno le ho detto : " A su mastru liu naro", e lei mi ha risposto . "Accidenti! Sas capras da-e su monte mi nche falan!".

Caru Jubanne, su pizzinnu haiat resone; ma deo non podia, e non deppia ,dare tortu a sa mama. Sa mama est semper sa mama. Hapo deppiu, comente nan sos continentales, iscudere unu corfu a s’incudine e unu a sa mazza. Deppio cussiderare chi su pizzinnu haiat pro mene sa fide chi unu fizu hat chin su babbu. E non lu deppio traichere. Ca fit sapiu e cumprendia totu. No hapo atterrau sa mama, ma hapo difesu su fizu. Tantu chi, cando si che fit andande , l’hat zubilau : "Como cuntenta sezis?". A pustis a Innassiu l’hapo dau s’annatta, nandeli chi sa mama hat semper resone. Semper! Mi l’ammento comente siat oje : sa die haia dettau unu bellu branicheddu de unu zertu Edmondo De Amicis, e s’incras, una bella poesia ; su titulu fit custu : "Mia madre", de su matessi autore. Forzis… ti che ses istraccande?"

"No no! Niat!".

"Non b’has a credere, ma de sas bortas, cando so solu, in dommo, mi paret de intender craras cuddas paragulas: "A su mastru liu naro…" "Sono stato io signor mae’…" "Mi ha perdonato davvero?" "Non fa niente , tanto sono già un po’ cattivo…" Tando m’intendo comente ammulighinau. Chirco ’e mi render contu de totu su tempus chi hapo colau in sos bancos de iscola e mi dimando si semper hapo fattu su dovere meu. Sas paragulas de cussas creaturas che las juco fittas inintro ’e s’anima che perelas chi renden sa bida bella, a dispettu di chie credet chi s’iscola non balet prus nudda."

Finiu ’e faveddare si pasat, quasi assagadau, mi tocat unu brazzu e mi nat : " Dialu ’e bezzos! Mi paret chi so incominzande a perder corfos".

Mi saludat e si ch’andat.

(Primo premio al concorso "Radio Tele- Meilogu" di Thiesi 1981)

 

 

Una femina meravilliosa

 

 

La bidia a su nessi duas bortas sa chida, quasi semper in su Cursu in Bia Majore, intrande o essinde da-e carchi butteca. Dego fachia ’e totu pro l’addoppare e pro la saludare. M’aggradiat a la bier. E mi fit piachiu a la firmare, a mi presentare, a li dimandare sas nobas. Ma nd’haia birgonza. Istranu, ma beru. Non semper fachimus sas cosas chi pessamus, e non semper namus sas cosas chi juchimus in coro. O pro unu motivu o pro s’ateru, e de sas bortas peri chene lu cherrer, furriamus a s’imbesse sas ideas cranucandelas e mascherandelas de fiaccas puttaninas e de accasazos chi han su sapore issapidu de s’ipocrisia. Hamus birgonza ’e mustrare sos sentimentos beros chi, a dispettu ’e su dimoniu, sun puros e onestos ca juchen galu s’alinu caente ’e s’amore e de sa sufferenzia umana, azzettada chin amorosa e relizosa dinnidade.

Fippo nande : mi fit piachiu a la firmare. Ma no isco ite mi l’impediat. Propriu gai. Forzis su rispettu? S’affettu? Non l’isco mancu dego… Bos hazes a dimandare: " Ma de chie est faveddande?". Bene. Bos lu naro derettu. So’ faveddande de una femina meravilliosa. De una signora galana e affettuosa. Non solu, ma sapia. Mi paret de la jucher galu in dainnantis. Bestia ’e nigheddu, semper bene posta, a conca nuda, chin sos pilos de seda bell’e totu canos, rimunios da-e unu curcuddeddu delicau, quasi a sa moda. In sas dies umidas li fachiat cumpannia unu paraccheddu e una borsetta minore e assutta chi dabat s’impressione d’esser mesu bodia. Fit semper in presse. Alligrabat su passu comente una zovana, mancari seret hapiu una settantina ’e annos. E dego mi l’annotabo incantau , semper desizosu de negossiare chin issa. E, chene lu cherrer, comente in beranu arribat su tempus bonu chi fachet iffrescare sa campagna, est arribada sa die de nos faveddare. Fippo in "Sa Posta". Depia facher unu contu currente. Podian esser sas deche ’e manzanu. In dainnantis meu, in fila, b’haiat duas o tres pessones; in daesecus , una dechina. Negossiande, comente capitat, chin d’unu e chin s’ateru , mi ziro, e che bio, in fundu a sa fila, sa signora de sa cale fippo faveddande. M’accurzio a issa e li naro : "Signora , prenda il mio posto. Io non ho fretta!". Issa, quasi incredula, caminande abbellu abbellu, occupat su postu meu. Prima però chi dego mi nche sere istresiau, mi dimandat : " Ma scusi, chi è lei?". Dego, ruju, no isco proite, li rispondo : "Sono il tal dei tali", e li naro su lumen meu e su ’e babbu ; e issa, pronta, ch’azunghet derettu su ’e mama, nandemi : " Oh, Dio, quanto sono felice di rivederti! A casa dicevo sempre : "Mi saluta un giovane in baffetti. Con tanta premura. Chi sarà ?". "Un tuo alunno, mamma, ne hai avuti tanti",mi rispondevano. Ma io non riuscivo assolutamente a capacitarmi. E’ strano! Com’è la vita! Dimmi, parlami di te!". E gai hamus incominzau a nos narrer totu. A unu zertu puntu l’hapo depiu rispondere a una dimanda prezisa, nandeli su chi fachia, s’arte mea. Forzis l’ischiat. Ma appenas li hapo nau, chin sa manu manca istringhet ambas manos meas , e chin sa dresta m’accasazat sa massidda, comente chi sere istau una creatura, nandemi : "Bravo! Mi fa molto piacere. E’ un mestiere meraviglioso. Dà molte soddisfazioni!". Faveddande, dego paria una macchinetta, e issa, sa mastra mea, signora Gaias, muzere de su biadu ’e su mastru Floris, fit sa femina prus felize ’e su mundu. Cando nos hamus istrintu sa manu pro nos saludare, in dainnantis de s’isportellu de sos contos currentes non b’haiat nemos. Cudda bette fila longa non bi fit prus. Fit quasi mesudie. Su tempus, negossiande ’e cosas bellas, nos fit colau gai, comente unu bolu ’e puzones. E gai, comente unu bolu ’e puzones, est colada sa bida ’e sa mastra Gaias, perela istimada de unu tempus riccu ’e profumos d’amore e de sentimentos immortales.

Su contu no est galu finiu. Su sero etotu drinnit su telefono. Fit su fizu. Chin boche crara e lestra mi nat derettu : "Ciao! Sto telefonado per ringraziarti di tutto. Mia madre stamani è tornata a casa felice come non mai. Da tempo non la vedevo così giuliva. Non fa altro che parlare di te. Ti ringrazio. Improvvisamente è ringiovanita di dieci anni!". Hat faveddau issu solu. Dego no hapo potiu facher ateru che risponder "grazie". Ma , in presse in presse, l’hapo peri nau chi no hapo azuntu nudda a sa beridade. Propriu nudda!

Cantu bi cheret a render felize un’anima bona! Bastat de haer su corazu de esser nois metessi, de ammentare sas cosas grassiosas chi cando fimus in pizzinnia nos han illebiau s’anima in sa nues candidas de su chelu. Comente alunnu bezzu hapo pro sa mastra mea un’ammentu prenu ’e simpatia, pintu ’e sorrisos, de accasazos, e de premuras pimpirinadas de nobiles sentimentos e de paragulas bonas ; comente babbu ’e famillia e mastru ’e iscola nutro pro issa una venerazione.

Da-e tantos annos Zesu Cristu nche l’hat trasferia a sas iscolas de su chelu. E commo fachet lezione , mancari non bi siat su bisonzu, a totu sa zente chi l’hat cherfia bene. E fattu fattu osserbat sos chi sun galu pistande inoche, in custas percas marturiadas da-e sa malissia, e precat su Sennore chi los azudet a finire su pettorru suffrinde cantu prus pacu est possibile. So’ sicuru chi commo sa mastra m’est intendende. E senz’ateru nd’est cuntenta. E forzis m’est peri nande : " Questa volta in comporre la sufficienza te la sei meritata!".

Bi nd’hat cherfiu!

 

 

 

Su focu ’e Sant’Antoni

 

M’ammento su focu ’e bichinau…

E m’ammento sa cuntentesa ’e sos massajos e de tottu sos chi andaban a battire sa linna.

Tuccaban sa die prima. Chimbe, ses, sette carros. Chie a un’ala, chie a s’attera.

Chie a sa “Serra”, chie a su “Grumene”, chie a “Su Monte”.

Parian andande a una festa. Ca festa fit…

S’incras, sos massarjos ghiraban istraccos ma cuntentos, chin sos carros bene garrigos de truncos, de ramos d’eliche e de linna iscamullada.

E cuntentos fin sos pizzinnos chi los isettaban.

Sas feminas essian a sa janna pro osserbare sos maridos, sos babbos ei sos frades chi no istaban in contos. Lestros. Serios. Attentos.

Deppian irgarrigare sa linna e facher su focu, a forma ’e pinnettu, mannu, chin s’aranzu in su pittu, in artu.

Sos truncos ei sos ramos fin pesantes. Ma non los timian. Fachian tottu chin seriedade, intentos che pride in missa.

Santos gherreris, eroes de unu tempus brusiau che papiru dae s’irmustru ’e su progressu chi, fattu-fattu, a dispettu ’e su bonu sensu, tancat sos ocros e grispit cada bonu sentimentu.

Cando su focu fit prontu, su bichinau si l’inghiriabat si su pride andabat a lu beneicher.

Sa zente osserbabat tottu trattenende su respiru, finzas a cando sos massarjos prus anzianos , duos, tres o battor, allughian sa pampodda.

E cando sas framas dae cad’ala accudian lestras a su pittu, finzas a ube bi fit s’aranzu, illuminande sos cuzones de sa pratta ei sos carros chi bi fin a furriu, tando si pesabat unu coro ’e boches d’alligria ei sos pizzinnos zoccaban cantande cantoneddas galanas…

Tottu su sero ei sa notte in su chelu ’e bichinau, tra ischinziddas e froccas de chisina, si rucraban boches de murra, cantos a tenores e garas poeticas improvvisadas dae massajos e pastores, incorazzaos dae su papore ’e su binu ’e Marreri, semper liccanzu e in colore ’e ocru ’e prediche.

Su focu durabat pro battor dies. Sos pizzinnos lu badiaban a didie; sos anzianos finzas a notte manna.
Pro cantu durabat su focu, durabat cussu sensu d’affettu sinzeru, ammesturau de pagana e relizosa credenzia, chi in sas dommos s’isperghiat che donu divinu.